Polityczne konflikty , wojny handlowe i zagrożenia ze strony Huti w Korytarzu Kanału Sueskiego, coraz bardziej niepewna trasa Europa-Azja przez Małaszewicze i Rosję powoduje poszukiwanie niezawodnych alternatyw. Środkowy Korytarz wyłania się jako jeden z najciekawszych kandydatów.
Zainteresowanie tym korytarzem wzrosło od czasu rosyjskiej inwazji na Ukrainę. W szczególności transport kontenerowy odnotowuje szybki wzrost, do czego przyczyniła się modernizacja linii kolejowej Baku–Tbilisi–Kars w maju 2024 r. Porozumienie pokojowe między Armenią a Azerbejdżanem jeszcze bardziej wzmacnia potencjał korytarza poprzez wykorzystanie korytarza Zangezur jednego z priorytetów w systemie transportowym Turcji. W tej sytuacji . Środkowy Korytarz nie jest już tylko „alternatywą” dla północnego Szlaku Chiny – Azja Centralna-Rosja-UE. – stopniowo poprzez rosnące zainteresowanie i inwestycje staje się strategiczną arterią dla euroazjatyckiej łączności, przekształcając transport towarowy między Europą, Kaukazem i Azją Środkową.
Zamkniecie przejść granicznych Polska-Białoruś z Małaszewiczami na czele osłabia status Polski jako węzła przeładunkowego i podważa zaufanie do najważniejszej chińsko-unijnej linii kolejowej , której pozycja jeszcze bardziej się umocniła w czasie pandemii i ograniczenia przewozów morskich przez Kanał Sueski. Już zaczyna się szybka dywersyfikacja transportów z Chin. Ładunki szybko przenoszą się przenoszą się na morze a firmy transportowe, spedycyjne i logistyczne i ich operatorzy badają szlaki lądowe przez kraje bałtyckie lub Bałkany, z których każda ma ograniczoną wydolność . W perspektywie już nie lat ale miesięcy rośnie zainteresowanie wykorzystania szlaków środkowoazjatyckich, powiazań transportowych Azerbejdżanu.
W tej sytuacji eksperci z Krajów Azji Centralnej i Kaukazu podkreślają istotny wzrost zainteresowania władz państwowych, biznesu, inwestorów zagranicznych wykorzystaniem nowej sytuacji wywołanej niedawnym zamknięciem granicy polsko-białoruskiej. Akcentują w swoich analizach krytyczną strategiczną słabość w handlu między Chinami a Europą: koncentrację lądowych łańcuchów dostaw w jednym, politycznie kruchym punkcie wskazując na sytuację w węźle kolejowym Małaszewicze w Polsce, obsługującym ponad 85% ruchu kolejowego Chiny-UE w kierunku zachodnim. Polska decyzja związana z rosyjskimi manewrami wojskowymi na Białorusi a teraz w związku z naruszaniem granicy powietrznej Polski i Krajów Nadbałtyckich jeszcze bardziej zintensyfikowała poszukiwanie i budowę alternatywy. W praktyce okazało się ze podstawowe szlaki kolejowe mogą zostać zakłócone równie skutecznie jak szlaki morskie.
Kryzys graniczny Polska-Białoruś został potraktowany przez wiele władz panstowych i biznes jako strategiczna szansa dla regionów, w których znajdują się alternatywne korytarze z Korytarzem TransKaspijskim (Środkowym): przez Kazachstan, Azerbejdżan, Gruzję i dalej do Turcji/UE.W tej sytuacji nie tylko w Chinach i UE patrzy się na istniejące szlaki transportowe, ich wydolność i potencjał.
Wystarczy tylko poczytać o nowych decyzjach i międzypaństwowych uzgodnieniach:
- Znaczący kamień milowy osiągnięto podczas niedawnych rozmów w Teheranie (6–8 września), gdzie Turkmenistan i Iran zgodziły się na zwiększenie rocznego wolumenu tranzytu do 20 mln ton, w tym 6 mln ton koleją. To strategiczne porozumienie podkreśla rosnące znaczenie korytarza Turkmenistan-Iran jako kluczowego połączenia dla śródlądowych krajów Azji Środkowej, zapewniającego bezpośredni dostęp do głównych irańskich portów morskich w Zatoce Perskiej i Zatoce Omańskiej.
Kolej Kazachstan-Turkmenistan-Iran już teraz udowadnia swoją wartość, a wolumeny ładunków w 2024 r. sięgnęły prawie trzykrotnie więcej niż w 2023 r., otwierając bezpośrednie trasy do Azji Południowej i na Bliski Wschód. W trakcie rozmów obie strony rozmawiały również o rozbudowie kluczowych szlaków, takich jak korytarz Chiny–Kazachstan–Turkmenistan–Iran–Iran oraz szlak porozumienia aszchabadzkiego (Uzbekistan–Turkmenistan–Iran–Oman).
- Prezydent Kazachstanu Kasym-Żomart Tokajew, przemawiając w orędziu do narodu 8 września: „Korytarz Północ-Południe otwiera bezpośredni dostęp do rynków krajów Zatoki Perskiej i Azji Południowej. A korytarz Wschód-Zachód i globalna chińska inicjatywa „Jeden Pas, Jedna Droga” wzmacniają rolę Kazachstanu jako głównego mostu lądowego w Eurazji. Wszystkie te szlaki powinny działać jako jeden system, przynosząc naszemu krajowi wymierne dochody i nowe inwestycje w infrastrukturę, a także tworząc wysokiej jakości pracowników miejsce”.
- główny projekt infrastrukturalny Taszkientu, kolej uzbecko-kirgisko-chińska, może być również nazwana integralną częścią tego globalnego szlaku lądowego, ale także z odgałęzieniem na południe, do Afganistanu i Pakistanu.
- 9 września 2025 r. w Centrum Logistycznym Absheron odbyła się uroczystość z okazji piątej rocznicy uruchomienia trasy China (Zhejiang)–Europe Railway Express biegnącej przez Transkaspijski Międzynarodowy Szlak Transportowy (TITR), a także powitania pociągu Yiwu (Chiny) – Baku (Azerbejdżan).Podczas wydarzenia Ke Qetsyan, wicegubernator prowincji Zhejiang, Fariz Aliyev, szef Departamentu Polityki Transportowej w Ministerstwie Rozwoju Cyfrowego i Transportu oraz Guo Min, ambasador Chin w Azerbejdżanie, podkreślili, że przejazd 237. pociągu blokowego – składającego się ze 100 kontenerów – przez środkowy korytarz na trasie China (Zhejiang)–Europe Railway Express podkreśla rosnące znaczenie szlaków transportowych łączących Chiny z Europą i podkreśla znaczenie Azerbejdżanu Rosnąca rola jako kluczowego węzła transportowego łączącego kontynenty.
- W ramach swojej strategii transportowej Azerbejdżan umacnia swój status kraju tranzytowego, zwiększając rolę kolei na gospodarczej i geopolitycznej mapie kraju. Projekty takie jak zwiększenie rocznej zdolności przewozowej linii Baku–Tbilisi–Kars (BTK) do 5 mln ton oraz integracja portu w Baku z siecią kolejową wzajemnie się uzupełniają, przekształcając Azerbejdżan w kluczowy węzeł transportowy łączący Europę i Azję.W ostatnich latach współpraca między Chinami a Azerbejdżanem w sektorze transportu, zwłaszcza w transporcie kolejowym, stale się rozwija. W lipcu, na mocy Memorandum of Understanding podpisanego między Kolejami Azerbejdżańskimi (ADY) a China Railway Corporation, strony zgodziły się na zwiększenie przepustowości linii kolejowej Baku–Tbilisi–Kars, wyznaczyły przedstawiciela ADY w porcie Xi’an i uruchomiły terminal kontenerowy o rocznej zdolności przeładunkowej 20 000 TEU. W zeszłym miesiącu chińska firma „China Railway Container Transport Corp. Ltd.” (CRCT) przystąpiła do wspólnego przedsięwzięcia „Middle Corridor Multimodal Ltd.”, po raz kolejny potwierdzając znaczenie praktycznej współpracy dwustronnej dla rozwoju Środkowego Korytarza i transportu towarowego Wschód-Zachód-Wschód.
W sierpniu 2025 roku Azerbejdżan otrzymał 40 pociągów całopociągowych z Chin przez Korytarz Środkowy. Łącznie w tym roku odebrano 265 pociągów, z czego 104 stanowiły pociągi tranzytowe. W analogicznym okresie ubiegłego roku liczba ta wyniosła 168. W porcie w Baku w ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2025 r. przeładowano blisko 70 000 kontenerów TEU, co stanowi wzrost o 48% w porównaniu z tym samym okresem ubiegłego roku (47 157 TEU). Oznacza to, że przeładunki kontenerów w porcie znacznie przekroczą wyniki z 2024 roku.
- KTZ Express, spółka – córka Kolei Kazachskich uruchomiła nowe połączenie intermodalne z Turcją na transkaspijskim Korytarzu Środkowym. Usługa ta dedykowana jest transportowi ładunków między Azją Środkową a Zachodnią Turcją. Nowy serwis intermodalny wystartował w sierpniu br. Czas przejazdu pociągu łączącego Ałmaty z Izmirem wynosi 20-25. W ramach tej usługi przeładunki odbywają się w terminalach Köseköy i Kars (Turcja), Tibilisi, w portach Baku i Aktau nad Morzem Kaspisjkim i w Medei w południowo — wschodnim Kazachstanie.
- Na międzynarodowej konferencji w Awazie w 2025 r. prezydent Szawkat Mirzijojew wezwał do zawarcia globalnego paktu gwarancji tranzytowych i utworzenia międzynarodowego funduszu integracji logistycznej dla państw śródlądowych. Wkrótce potem Uzbekistan rozpoczął konkretne negocjacje w sprawie zakupu statków ze stoczni w Azerbejdżanie i Turkmenistanie, w tym ze Stoczni Bałkańskiej w Turkmenbaszy, zdolnej do produkcji 4–6 statków rocznie.
- Dla Turkmenistanu Międzynarodowy Port Morski Turkmenbaszy jest już postrzegany jako główny łącznik między Azją Środkową a Europą.Dzięki zaangażowaniu zagranicznych partnerów (w tym koreańskich stoczniowców) Morze Kaspijskie szybko przekształca się w wielowarstwową arenę geopolityczną i gospodarczą
- Azja Centralna to obecnie jeden z najbardziej obiecujących regionów na globalnej mapie biznesowej – doświadcza dynamicznego wzrostu gospodarczego i przyciąga rosnącą liczbę zagranicznych inwestorów, w tym z Unii Europejskiej, Chin i Stanów Zjednoczonych
- Na spotkaniu „SCO+” w chińskim Tiencinie prezydent Ilham Alijew podkreślił, że stosunki między Azerbejdżanem a Chinami weszły w jakościowo nowy etap.W ciągu ostatnich dwóch lat partnerstwo przekształciło się w kompleksowe partnerstwo strategiczne, czego wyrazem było podpisanie wspólnej deklaracji podczas wizyty państwowej prezydenta Alijewa w Chinach na początku tego roku.
Najważniejsze punkty przemówienia prezydenta Alijewa:
Azerbejdżan wspiera chińskie inicjatywy w zakresie globalnego rozwoju, globalnego bezpieczeństwa, globalnej cywilizacji i globalnego zarządzania, postrzegając je jako niezbędne dla pokoju, równości i prawa międzynarodowego.
Azerbejdżan staje się ważnym węzłem transportowym i logistycznym Eurazji, rozwijającym korytarze Wschód-Zachód i Północ-Południe.
Rozbudowa portu Alat z 15 do 25 mln ton rocznie wzmocni Korytarz Środkowy, łączący Chiny i Azję Środkową z Europą. Przepływ ładunków na tej trasie przez Azerbejdżan wzrósł już o 90% od 2022 roku.
Przyszły korytarz Zangezur jeszcze bardziej wzmocni połączenia regionalne i wzmocni rolę Azerbejdżanu we współpracy wielostronnej.
Relacje obejmują obecnie politykę, handel, inwestycje, energię, transport, logistykę, gospodarkę cyfrową, naukę, edukację i kulturę. Wprowadzenie ruchu bezwizowego w lipcu tego roku ma przyspieszyć turystykę i więzi międzyludzkie.
Prezydent Alijew podkreślił, że Azerbejdżan jest wiarygodnym partnerem Chin w regionie, przyczyniającym się do pokoju, bezpieczeństwa i zakrojonych na szeroką skalę inicjatyw gospodarczych, w tym Inicjatywy Pasa i Szlaku.
Pogłębienie więzi azerbejdżańsko-chińskich to nie tylko współpraca dwustronna, ale także nowy etap w eurazjatyckich połączeniach i partnerstwie wielostronnym
Formalizując „wszechstronne partnerstwo strategiczne”, Azerbejdżan sygnalizuje, że relacje z Chinami nie ograniczają się już do projektów handlowych czy infrastrukturalnych.
- Przewiduje się, że przewozy kontenerowe przez kazachski port Aktau wzrosną w przyszłym roku o około 23%, osiągając 80 000 TEU w 2026 r., w porównaniu z oczekiwanymi 65 000 TEU w 2025 r. i 58 500 TEU w 2024 r. Wzrost ten będzie napędzany uruchomieniem w czerwcu pierwszej fazy nowego węzła kontenerowego w Aktau, opracowanego wspólnie przez port Aktau i chiński port Lianyungang. Nowy kompleks będzie miał projektowaną zdolność przeładunkową 300 000 TEU rocznie.
Opracował Janusz Piechocinski Prezes Izby Polska Azja , w latach 2012-2015 wicepremier i minister gospodarki
