Tezy dla Ministra Konrada Wojnarowskiego na Kongres branży TSL Terminale Europa-Azja (16.10)
Szanowni Państwo,
bardzo cieszę się, że mogę być uczestnikiem dzisiejszego spotkania – dziękuję za zaproszenie.
Współpraca na linii Europa-Azja od dekad odgrywa kluczową rolę dla gospodarek obu kontynentów. Jednocześnie dla współpracy tej, jedną z najważniejszych branż jest branża TSL – ponieważ literalnie łączy oba kontynenty. Dla zapewnienia stabilności i dalszego rozwoju gospodarek i branży, w obecnych dynamicznie zmieniających się warunkach, istotne jest tworzenie scenariuszy przyszłości i przygotowywanie się do odpowiedzi na potencjalne wyzwania rozwojowe.
Przed przejściem do omawiania konkretnych scenariuszy i wyzwań dla Polski i UE warto wspomnieć o roli tych dwóch elementów. W przypadku scenariuszy musimy mieć na uwadze, że ich celem nie jest przewidywanie przyszłości i stworzenie kompletnej listy alternatywnych ścieżek rozwoju. Rolą scenariuszy jest stworzenie punktu wyjścia do dalszej refleksji i poszukiwań skuteczniejszych, efektywniejszych, i bardziej odpornych na przyszłość alternatyw, pozwalających skutecznie minimalizować ryzyka i wykorzystywać szanse związane ze zmiennością otoczenia. Scenariusze mają więc za zadanie identyfikację kluczowych wyzwań rozwojowych – czyli drugiego omawianego przeze mnie dziś elementu – i przygotowanie odpowiedniej reakcji na nie.
Jako przedstawiciel Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej odwołam się do scenariuszy opracowanych w ramach procesu prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050, które miałem przyjemność podsumowywać w zeszłym tygodniu na Kongresie Polityki Miejskiej i Regionalnej w Krakowie. W ramach prac nad KRK 2050 scenariusze wypracowywane były na podstawie analizy globalnych, europejskich i krajowych trendów oraz ich potencjalnych skutków wraz z wykorzystaniem metod partycypacyjnych. Ich główną rolą było testowanie Wizji Polski w 2050 roku i pokazanie ścieżek dojścia do niej w zróżnicowanych warunkach w przyszłości. Podczas prac nad Koncepcją opracowano cztery scenariusze:
- Polska w świecie stawiającym na dalszą globalizację, (2) Polska w świecie intensywnego wykorzystania technologii i powolnej atomizacji społeczeństwa, (3) Polska w świecie przerwanych łańcuchów dostaw i niedoborów, (4) Polska w świecie drastycznych zróżnicowań technologicznych, gospodarczych i społecznych.
Zachęcam do zapoznania się ze scenariuszami – projekt dokumentu znajduje się na stronie internetowej ministerstwa.
Chciałbym skupić się na wyzwaniach, które z tych scenariuszy wynikają i położyć szczególny akcent na te istotne zarówno z perspektywy Europy i Polski, jak i branży TSL. Należą do nich:
- Przede wszystkim zmiany klimatyczne i zrównoważony rozwój
Coraz szybciej zachodzące zmiany klimatyczne mogą wpłynąć na zakłócenia w funkcjonowaniu niektórych szlaków transportowych (szczególnie wodnych) np. w wyniku ekstremalnych zjawisk pogodowych, wyższych kosztów transportu (np. przy przewozie towarów wymagających chłodzenia), czy zmiany kierunków dostaw w związku ze spowodowanymi klimatem zmianami miejsc wytwarzania niektórych towarów. Zmiany klimatyczne i związana z nimi koncepcja zrównoważonego rozwoju przekładają się także na rosnącą presję na ograniczanie emisji dwutlenku węgla i stawiają przed branżą TSL konieczność wprowadzenia zmian w sposobie transportu towarów. Transport drogowy, morski i lotniczy generują znaczną ilość emisji, co wymusza rozwój technologii niskoemisyjnych (np. pojazdy elektryczne, paliwa alternatywne), transportu intermodalnego oraz optymalizację tras w celu zmniejszenia śladu węglowego.
- Drugim wyzwaniem, będącym równocześnie dużą szansą jest rozwój technologii, postępująca digitalizacja i automatyzacja
Automatyzacja procesów logistycznych, rozwój sztucznej inteligencji, big data oraz Internetu Rzeczy wpływają na transformację branży. Firmy muszą inwestować w nowe technologie, aby pozostać konkurencyjnymi. Jednak wdrażanie zaawansowanych systemów wymaga znacznych nakładów inwestycyjnych (często ze względu na niesprawdzone wcześniej rozwiązania, obarczonych dość dużym ryzykiem niepowodzenia) oraz zmian w strukturach organizacyjnych. Jednocześnie wykorzystanie nowych technologii w długiej perspektywie pozwala na zmniejszenie kosztów działalności i znacząco zmniejsza negatywne oddziaływanie sektora na środowisko naturalne. Wprowadzanie nowych rozwiązań technologicznych przełożyć się też może na przyspieszenie realizacji wielu usług, a co za tym idzie na zadowolenie klientów i rozwój całej branży TSL. Przy wdrażaniu nowych technologii należy też jednak uważać, by nie wpłynęły one na obniżenie odporności na zagrożenia np. poprzez zwiększenie podatności na coraz częściej wykorzystywane w konfliktach hybrydowych cyberataki. Rozwój technologiczny powinien odporność tę podnosić.
- Kolejna sprawa to zmiany demograficzne i potencjalny niedobór pracowników – to wyzwanie, z którym już mierzy się Europa.
Jednym z głównych wyzwań, zarówno dla całej gospodarki, jak i branży TSL będzie niedobór wykwalifikowanych pracowników, zwłaszcza operatorów różnego rodzaju środków transportu oraz specjalistów ds. logistyki. Zjawisko to może się pogłębiać w związku ze starzeniem się społeczeństwa i wynikającymi z niego: rosnącą średnią wieku pracowników oraz brakiem wystarczającego napływu młodszych kadr. Z tego powodu firmy będą musiały inwestować w szkolenia oraz automatyzację, aby złagodzić ten problem. Z drugiej strony w dłuższej perspektywie wprowadzona automatyzacja i robotyzacja procesów może przełożyć się na obniżenie kosztów funkcjonowania i zwiększenie odporności systemu. Branża TSL ma niewątpliwe bardzo duży potencjał do tworzenia i implementowania tego typu rozwiązań, co widać już po obecnej skali automatyzacji i cyfryzacji w jej obrębie. Pokazuje to, że Państwo jako branża są świadomi istotności tego wyzwania i nie powinni mieć problemów z odpowiedzią na nie w przyszłości. To także potencjalna szansa dla branży na dual use technologii i dostarczanie ich innym sektorom.
- Wyzwaniem będzie także poradzenie sobie z ryzykiem związanym z utratą stabilności łańcuchów dostaw
Globalne łańcuchy dostaw są coraz bardziej podatne na zakłócenia spowodowane przez wydarzenia takie jak pandemia, konflikty międzynarodowe, katastrofy naturalne czy kryzysy ekonomiczne. Globalizacja, postęp technologiczny i wzrost współzależności gospodarek sprawiły, że łańcuchy dostaw stały się coraz bardziej złożone i rozproszone na całym świecie. Jednocześnie wzrosło ich narażenie na zakłócenia wywołane różnymi czynnikami.
Jednym z najbardziej drastycznych przykładów zakłócenia globalnych łańcuchów dostaw w ostatnich latach była pandemia COVID-19, która spowodowała przerwy w produkcji i transportach towarów i ograniczenie przepustowości portów i lotnisk, co zakłóciło regularny przepływ towarów na skalę globalną. W przyszłości podobne zakłócenia mogą wynikać z innych kryzysów, takich jak epidemie, wojny handlowe, konflikty zbrojne czy katastrofy naturalne. Przygotowanie na takie sytuacje wymaga tworzenia właśnie scenariuszy, czyli alternatywnych planów na przyszłość. Na niestabilność łańcuchów dostaw wpływa także ich zależność od globalnych dostawców. Zjawisko to prowadzi do potrzeby dywersyfikacji źródeł dostaw, tak aby wyłączenie jednego źródła nie powodowało paraliżu całego łańcucha dostaw. Na poważne zakłócenia łańcuchów dostaw mogą też wpływać niedobory surowców lub komponentów w globalnej gospodarce. W ostatnich latach widzieliśmy kryzys półprzewodników, który wpłynął na przemysł motoryzacyjny, elektroniczny i inne sektory. Globalne łańcuchy dostaw mogą być również narażone na zakłócenia związane z brakami kluczowych surowców, takich jak metale rzadkie, ale też zasoby energetyczne. Przygotowanie się na takie sytuacje będzie wymagać tworzenia i posiadania odpowiednich rezerw zapasów oraz alternatywnych źródeł dostaw.
- Kolejne wyzwanie to globalizacja versus lokalność – czyli potrzeba uodpornienia się na gwałtowne zmiany powiązań
Zmieniające się warunki gospodarcze i polityczne, takie jak Brexit, rywalizacja handlowa USA-Chiny, wojna w Ukrainie czy regionalne kryzysy, mogą prowadzić do zmniejszenia skali globalizacji i większego nacisku na lokalne łańcuchy dostaw. Firmy muszą dostosowywać swoje strategie do tych zmian, optymalizując globalne operacje, ale jednocześnie przygotowując się na bardziej regionalne podejście do transportu, spedycji i logistyki.
W ostatnich dekadach globalizacja była dominującym trendem, ale w obliczu zmieniających się warunków firmy będą musiały w większej mierze stosować podejście lokalne. Będzie się to wiązać z chęcią minimalizacji ryzyka potencjalnych zakłóceń, ale nie tylko. Większy nacisk na lokalne podejście może wynikać też z presji (zarówno ze strony państwa, jak i klientów), na ograniczanie negatywnego wpływu globalnych łańcuchów dostaw na środowisko, ale też zmieniającego się podejścia konsumentów i większego zainteresowania lokalnymi produktami m.in. w wyniku patriotyzmu konsumenckiego. Na większe zorientowanie na lokalne podejście do łańcuchów dostaw mogą mieć też wpływ zaostrzone w wyniku napięć międzynarodowych regulacje prawne i bariery handlowe, naciskające na tego typu rozwiązania.
- Wśród wyzwań nie sposób nie wymienić bezpieczeństwa i cyberbezpieczeństwa
Bezpieczeństwo to w ostatnich latach pojęcie odmieniane przez wszystkie przypadki i we wszystkich możliwych kontekstach. Podobnie, jak w innych branżach, tak i w branży TSL to kluczowy aspekt zarządzania łańcuchami dostaw, który obejmuje różnorodne ryzyka. Wraz z postępującą digitalizacją oraz globalizacją operacji logistycznych, bezpieczeństwo staje się bardziej złożone i wielowymiarowe.
W kontekście następujących w ostatnich latach zmian geopolitycznych i związanym z nimi wzrostem napięć międzynarodowych, a także postępującą cyfryzacją i automatyzacją procesów transportowych, spedycyjnych i logistycznych na pierwszy plan wybija się kwestia cyberbezpieczeństwa. Coraz częściej widoczne są i będą przypadki cyberataków związanych m.in. z atakami za pomocą oprogramowania ransomware, blokującego dostęp do kluczowych systemów operacyjnych; kradzieżą danych wrażliwych prowadzącą do strat finansowych, utraty zaufania klientów oraz sankcji prawnych, czy z użyciem złośliwego oprogramowania powodującego zakłócenia w operacjach logistycznych. W celu obrony przed tego typu działaniami konieczne będą inwestycje w zaawansowane zabezpieczenia IT, stosowanie polityk bezpieczeństwa, czy regularne szkolenie pracowników.
Istotne w kontekście rozwoju nowych zagrożeń, m.in. ze względu na coraz częstsze konflikty o charakterze hybrydowym będzie też coraz lepsze zabezpieczenie przewożonych towarów wrażliwych (np. chemikaliów, leków, czy substancji radioaktywnych). Transporty tego typu towarów mogą być wykorzystywane jako jeden z rodzajów broni we wspomnianych konfliktach hybrydowych, poprzez np. uszkodzenie ich i uwolnienie się do środowiska niebezpiecznych substancji.
Ze względu na to, ale także na bezpośredni wpływ branży TSL na odporność i bezpieczeństwo na poziomie całego kraju m.in. poprzez zapewnianie dostaw strategicznych surowców i towarów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa, zapewnienie bezpieczeństwa branży jest wyzwaniem strategicznym zarówno dla niej samej, jak i władz państwowych.
Przedstawione przeze mnie wyzwania niewątpliwie nie tworzą kompletnej listy wszystkich aspektów na które odpowiedzieć będzie musiała branża TSL. Moim zdaniem są to jednak te kluczowe wyzwania, które będą miały największe znaczenie zarówno dla rozwoju branży, jak i dla funkcjonowania gospodarki w ogóle. Są to także te, które powtarzają się w różnych opracowaniach na temat przyszłości i scenariuszach rozwojowych. Wszystkie te wyzwania są także kwestiami strategicznymi zarówno z punktu widzenia branży TSL, całej gospodarki, jak i krajów i wspólnot międzynarodowych w ramach których gospodarka ta funkcjonuje. Sprawia to stanowią one potencjalne punkty wspólne, w ramach których państwa mogą współpracować z przedstawicielami branży TSL na rzecz ich kompleksowego rozwiązania.
Jednocześnie zachęcam Państwa do zapoznania się z wynikami prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050, o której wspominałem. Jest ona pierwszym w polskim systemie zarządzania rozwojem długookresowym dokumentem wizyjnym, stworzonym z wykorzystaniem metod foresightowych i szerokiego zaangażowania różnorodnych środowisk i interesariuszy. W Koncepcji znajdą Państwo szeroką analizę trendów, scenariuszy i wyzwań rozwojowych, wizję Polski w 2050 roku czy rekomendacje dla przyszłych polityk publicznych.
Mam nadzieję, że poszczególne wątki o których wspominałem, stanowić będą inspirację do dalszych rozważań zarówno w ramach kolejnych wystąpień i paneli, ale także rozmów kuluarowych, w które sam również chętnie się włączę.
Życzę Państwu inspirującego i owocnego uczestnictwa w Kongresie.
